STAPPENPLAN - Ingrediënten voor een passend aanbod

7 stappen

naar dagactiviteiten voor mensen met dementie en hun naasten

Betekenisvolle dagactiviteiten voor mensen met dementie (en hun naasten) zijn onmisbaar in een dementie­vriendelijke gemeente. Hoe kun je dit als gemeente faciliteren? De volgende stappen – gebaseerd op onderzoek en concrete ervaringen in de praktijk – helpen om het slim aan te pakken.

Dagactiviteiten – al dan niet aangeboden in een Odensehuis of ontmoetingscentrum – helpen mensen met dementie zoveel mogelijk gezond te blijven en met anderen in contact te komen. Ook ondersteunen ze hen bij het leren omgaan met (de gevolgen van) dementie. In onderzoek zeggen mensen met dementie dat hun kwaliteit van leven verbetert wanneer ze zich nuttig voelen, plezier beleven aan activiteiten en sociale contacten onderhouden. Een gemeente die dagactiviteiten aanbiedt, geeft deze burgers én hun naasten een mogelijkheid tot sociale participatie. Overal in Nederland spannen organisaties, verenigingen, ondernemers en inwoners zich in om mensen met dementie langer mee te laten doen. De gemeente kan deze initiatieven heel goed faciliteren. Welke stappen kun je daarvoor zetten?


stap

1

Breng de (lokale) situatie rond dementie in kaart

Eén op de vijf Nederlanders krijgt dementie. Vanwege de vergrijzing stijgt het aantal mensen met dementie in 2040 naar verwachting naar 550.000. Dat betekent dat meer bewoners én organisaties in jouw gemeente dagelijks te maken krijgen met dementie. Om beleid te kunnen maken is het nodig inzicht te hebben in de huidige situatie. Hoeveel mensen hebben dementie? Welke organisaties bieden ondersteuning? Wat zijn de succesvolle initiatieven? En waar liggen nog kansen? Er zijn veel (lokale) feiten en cijfers over dementie en over zorg en ondersteuning te vinden. Maak een regiobeeld om zicht te krijgen op de inwoners met dementie in gemeente of regio.

  • Alzheimer Nederland biedt een mooi overzicht van het aantal mensen met dementie in Nederland, in de provincies en per gemeente, nu en in de toekomst. Kijk ook op Regiobeeld.nl voor toegang tot data over gezondheid en welzijn in Nederlandse regio's. Het ‘Register Dementiezorg en Ondersteuning’ geeft inzicht in het regionale gebruik van zorg en ondersteuning door mensen met dementie en hun naasten.
  • Een interessante bron voor met algemene feiten en cijfers over dementie is een factsheet van Alzheimer Nederland.

stap

2

Peil behoeften en wensen en inventariseer het aanbod

Gemeenten zeggen meer te willen uitgaan van behoeften van de mensen om wie het gaat. Sluiten in jouw gemeente vraag en aanbod op elkaar aan? Voor een meer vraaggericht aanbod is een behoefteanalyse onmisbaar. Inventariseer eerst de behoeften en wensen van thuiswonende mensen met dementie en hun naasten en breng vervolgens in kaart wat er al is. Vraag mensen met dementie wat ze leuk vinden en graag doen. Willen mensen groepsactiviteiten of is er een voorkeur voor meer individuele activiteiten? Of beide? Willen mensen binnen spelletjes doen of liever samen buiten bewegen? In de ochtend of juist op een andere tijd? Hoeveel begeleiding is er nodig en van wie? Betrek ook de mantelzorgers bij de inventarisatie (zie ook stap 3). Wat hebben zij vooral nodig? Zo kun je bepalen wat je als gemeente te doen staat of wat er misschien anders moet.

  • Vilans heeft een handig hulpmiddel – een werkblad – voor een inventarisatie van de feitelijke situatie, ondersteuningsbehoeften van mantelzorgers en bestaande zorg en ondersteuning.

stap

3

Vergeet zeker de mantelzorgers niet

Het is de taak van gemeenten om mensen met dementie de juiste zorg en ondersteuning te bieden. Dit is geregeld in de Wet maatschappelijk ondersteuning (Wmo). Maar ook de mantelzorgers hebben zorg en ondersteuning nodig. In onderzoek zegt 16 procent van de mantelzorgers te zorgen voor een naaste met dementie, MantelzorgNL biedt een doorrekening van het aantal mantelzorgers per gemeente. En iedere twee jaar voert Alzheimer Nederland samen met het Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg (Nivel) een groot onderzoek uit onder mantelzorgers: de Dementiemonitor Mantelzorg. Uit de editie van 2020 blijkt dat mantelzorgers van mensen met dementie zich bijna twee keer zo vaak eenzaam voelen als anderen. Al vanaf de diagnose hebben zij minder sociaal contact. Zeker wat betreft voorlichting en dagactiviteiten is er een belangrijke rol voor gemeenten.

  • Mantelzorgers zijn vaak overbelast en hebben ondersteuning vanuit de gemeente nodig om het vol te houden. Faciliteer respijtzorg, ontmoetingsplekken, informatie en lotgenotencontact en informeer mantelzorgers daar actief over. Dit is een van de vijf punten uit de Focusbrief voor gemeenten 2021.

stap

4

Ontwikkel je visie op een vraaggericht aanbod 

De impact van dementie is groot. Mensen krijgen moeite met hun dagelijkse handelingen. Relaties en sociale contacten komen onder de druk te staan. Dit alles heeft ook invloed op hoe mensen met elkaar samenleven in dorp, buurt of wijk. Voor een goede ondersteuning is het belangrijk uit te gaan van wensen en behoeften van mensen met dementie en hun naasten. Je bent er dus niet met het in kaart brengen van bestaand aanbod. Ontwikkel samen een visie over wat de gemeente en haar partners verstaan onder vraaggerichte ondersteuning, met wie je samenwerkt en aan welke doelen je met elkaar werkt. Een visie biedt een eenduidig verhaal over wat er nodig is en wat je samen wilt bereiken.

  • Onderzoek van Movisie laat zien dat gemeenten de behoeften van mensen met dementie zelf (en hun naasten) als uitgangspunt willen zien, maar dat zij toch nog vaak uitgaan van het bestaande aanbod. Het rapport biedt veel bruikbare inzichten om meer vraaggericht te gaan werken.
  • Belangrijk voor visieontwikkeling is het aansluiten op de hernieuwde Zorgstandaard Dementie 2020. Daarin staat hoe (lokale) partners een goed onderbouwd aanbod kunnen realiseren, dat aansluit op wensen en behoeften van mensen met dementie en hun naasten. Zodat op tijd passende activiteiten en ondersteuning mogelijk zijn.

stap

5

Zorg voor een gevarieerd aanbod en sluit aan bij wat werkt

In de praktijk bieden vooral zorg- en welzijnsorganisaties dagactiviteiten aan. In de helft van de gemeenten zijn er ook buurt- of burgerinitiatieven. Nog niet zo vaak doen sportverenigingen, culturele en religieuze instellingen mee, terwijl zij heel goed een rol kunnen spelen bij laagdrempelige voorzieningen. Kansrijk is het verbinden van bestaand aanbod en het beter benutten van voorzieningen die goed werken. Veel gemeenten zetten in op het verruimen van aanbod, zodat het beter past bij behoeften en wensen van mensen met dementie en hun naasten. Bijvoorbeeld door extra aandacht te geven aan doe- en belevingsgerichte activiteiten. De gemeente kan zorgen voor variatie in het aanbod van activiteiten en lokale initiatieven stimuleren.

  • Maak gebruik van effectieve interventies, zoals DemenTalent, ontmoetingscentra, Odensehuizen, zorgboerderijen en Alzheimer Cafés of Alzheimer Theehuizen. Ga er zelf regelmatig langs en luister naar ervaringen van mensen met dementie en hun naasten. Waaraan hebben zij behoefte en wat missen ze nog?

stap

6

Maak dementie in de samenleving bespreekbaar

Veel mensen realiseren zich niet hoe groot de impact van dementie is. Het is dus – los van wat je organiseert rond ontmoetingsmogelijkheden en zinvolle dagactiviteiten – belangrijk om dementie binnen de lokale gemeenschap bespreekbaar te maken. Zorg bijvoorbeeld voor goede publieksvoorlichting over dit thema en verwijs burgers naar de juiste instanties. Wat goed werkt zijn bijeenkomsten en activiteiten waarbij mensen met dementie in contact komen met andere inwoners van je gemeente. Door organisaties en verenigingen te stimuleren zich open te stellen voor mensen met dementie, kunnen zij en hun naasten langer mee blijven doen en maak je de gemeente inclusief.

stap

7

Kies voor planmatige en duurzame aanpak

Goede dementiezorg en -ondersteuning – inclusief het bieden van ontmoetingsmogelijkheden en dagactiviteiten – vindt in de praktijk plaats. Bij het realiseren van lokaal beleid op dit terrein komen veel aspecten om de hoek kijken: inkoop, kwaliteit, uitwisseling, samenhang. De gemeente heeft een spilfunctie om samen met de partners in het netwerk te monitoren: doen we het juiste met elkaar? Zeker met het oog op een goede continuïteit is het belangrijk de verbetering van het aanbod aan dagactiviteiten voor mensen met dementie systematisch en planmatig aan te pakken. Houd dus steeds de vinger aan de pols, vanaf de eerste ideeënontwikkeling tot en met de evaluatie en bijsturing.

  • Besteed expliciet aandacht aan een goede monitoring en evaluatie. In de beleidshulp staan veel tips en tricks om onderdelen van je dementiebeleid en activiteiten te monitoren en te evalueren. Meten is zinvol als je er met elkaar van leert. Klik in de beleidshulp op de knop ‘Monitoring en evaluatie’.

Over dit stappenplan

Dit stappenplan is niet het ultieme recept voor het opzetten of verder verbeteren van het aanbod van ontmoetingsmogelijkheden en betekenisvolle dagactiviteiten in jouw gemeente. Kies eruit wat in jullie situatie relevant is en maak desgewenst ook gerust een hinkstapsprong. Het stappenplan is bedoeld als overzicht van een aantal belangrijke elementen van een aanpak die aansluit bij de wensen en behoeften van mensen met dementie en hun naasten. Kijk vooral op de websites en in de documenten waar we in het stappenplan naar hebben gelinkt. Daar is nog veel meer informatie te vinden waarmee je als gemeente verder kunt. Voor het stappenplan is onder meer gebruik gemaakt van de volgende bronnen: