STAPPENPLAN - Ingrediënten voor een passend aanbod
EXTRA
Voorbeeld-vragenlijst voor behoefte-peiling
7 stappen
naar dagactiviteiten voor mensen met dementie en hun naasten
Betekenisvolle dagactiviteiten voor mensen met dementie (en hun naasten) zijn onmisbaar in een dementievriendelijke gemeente. Hoe kun je dit als gemeente faciliteren? De volgende stappen – gebaseerd op onderzoek en concrete ervaringen in de praktijk – helpen om het slim aan te pakken.
Dagactiviteiten – al dan niet aangeboden in een Odensehuis of ontmoetingscentrum – helpen mensen met dementie zoveel mogelijk gezond te blijven en met anderen in contact te komen. Ook ondersteunen ze hen bij het leren omgaan met (de gevolgen van) dementie. In onderzoek zeggen mensen met dementie dat hun kwaliteit van leven verbetert wanneer ze zich nuttig voelen, plezier beleven aan activiteiten en sociale contacten onderhouden. Een gemeente die dagactiviteiten aanbiedt, geeft deze burgers én hun naasten een mogelijkheid tot sociale participatie. Overal in Nederland spannen organisaties, verenigingen, ondernemers en inwoners zich in om mensen met dementie langer mee te laten doen. De gemeente kan deze initiatieven heel goed faciliteren. Welke stappen kun je daarvoor zetten?
Marije Ribbink
Stichting Kwartier Zorg & Welzijn,
Midden-Groningen
Annette Zwiep
beleidsmedewerker Sociaal Domein, gemeente Borne
Margreet Muurmans
beleidsadviseur Wmo,
Werkorganisatie Druten Wijchen
‘Het stappenplan leverde de topics voor onze gesprekken over behoeften.’
Marije Ribbink
Stichting Kwartier Zorg & Welzijn, Midden-Groningen
‘Wij verzorgen welzijnsdiensten voor de gemeente Midden-Groningen. En we coördineren het lokale netwerk dementie. Daarin zitten ook aanbieders van geïndiceerde dagopvang. De gemeente wil daarnaast ook meer voorliggende voorzieningen. Ik heb het stappenplan gebruikt voor de behoeftepeiling. Vooral de verwijzingen naar de achterliggende theorie zijn interessant. We hebben een focusgroep gevormd en een ronde gedaan langs welzijnscoaches, praktijkondersteuners en kleine zorgaanbieders. Ook hebben we 47 mantelzorgers uitgebreid gesproken over hun ervaringen en wensen. Uit de Inspiratiewijzer haalden we de topics voor onze gesprekken. Midden-Groningen is goed op weg, maar de continuïteit is lastig. Een goede vindplaats voor subsidieregelingen zou heel welkom zijn voor gemeenten én ketenpartners!’
‘Onze aanpak sloot mooi aan bij de stappen in de Inspiratiewijzer’
Annette Zwiep
beleidsmedewerker Sociaal Domein, gemeente Borne
‘We hebben met mensen in de geïndiceerde dagbesteding gesproken, vaak samen met hun mantelzorger. En met wijkverpleegkundigen, casemanagers en andere professionals. Via literatuuronderzoek hebben we de situatie hier vergeleken met landelijke cijfers over dementie. Deze aanpak sloot goed aan bij het stappenplan. Het werd snel duidelijk dat we ook algemene voorzieningen moeten aanbieden, dichtbij huis. En dat niet iedereen groepsactiviteiten zoekt. Sommige mensen willen bijvoorbeeld liever wandelen of fietsen met een vrijwilliger. Maatwerk dus, passend bij wat iemand blij maakt. Een andere les: sluit aan bij wat er al is. Wij hebben een activiteitenboekje gemaakt. Het was verrassend hoeveel er al is in Borne. Dat willen we nog toegankelijker maken.’
‘De inspiratiewijzer laat zien welke stappen je kunt zetten’
Margreet Muurmans
beleidsadviseur Wmo, Werkorganisatie Druten Wijchen
‘De gemeenten Druten en Wijchen willen dementievriendelijk worden, zodat iedereen het gevoel houdt dat je ertoe doet. En dat mensen prettig thuis kunnen blijven wonen. Dat vraagt ook om ontmoetingsplekken waar je met plezier naartoe gaat. We werken aan een integrale aanpak; het gaat niet alleen om dementie, maar bijvoorbeeld ook om het verminderen van eenzaamheid. En om mantelzorgondersteuning. Na ons ZonMw-onderzoek hebben we een integraal plan van aanpak geschreven. De inspiratiewijzer is daarbij een goed hulpmiddel om te zien welke stappen je als gemeente kunt zetten. Het uiteindelijke doel: een aanbod van dagactiviteiten dat goed aansluit bij ieders wensen en behoeften.’
stap
1
Breng de (lokale) situatie rond dementie in kaart
Eén op de vijf Nederlanders krijgt dementie. Vanwege de vergrijzing stijgt het aantal mensen met dementie in 2040 naar verwachting naar 550.000. Dat betekent dat meer bewoners én organisaties in jouw gemeente dagelijks te maken krijgen met dementie. Om beleid te kunnen maken is het nodig inzicht te hebben in de huidige situatie. Hoeveel mensen hebben dementie? Welke organisaties bieden ondersteuning? Wat zijn de succesvolle initiatieven? En waar liggen nog kansen? Er zijn veel (lokale) feiten en cijfers over dementie en over zorg en ondersteuning te vinden. Maak een regiobeeld om zicht te krijgen op de inwoners met dementie in gemeente of regio.
- Alzheimer Nederland biedt een mooi overzicht van het aantal mensen met dementie in Nederland, in de provincies en per gemeente, nu en in de toekomst. Kijk ook op Regiobeeld.nl voor toegang tot data over gezondheid en welzijn in Nederlandse regio’s. Het ‘Register Dementiezorg en Ondersteuning’ geeft inzicht in het regionale gebruik van zorg en ondersteuning door mensen met dementie en hun naasten.
- Een interessante bron voor met algemene feiten en cijfers over dementie is een factsheet van Alzheimer Nederland.
- Op basis van de Dementiemonitor Mantelzorg 2022 van Alzheimer Nederland en Nivel zijn zeer informatieve regionale rapporten met bijbehorende infographics gemaakt.
Extra: voorbeeld-vragenlijst behoeftepeiling
Eind 2022 publiceerde Alzheimer Nederland de Dementiemonitor Mantelzorg 2022. Op deze plek een handige voorbeeld-vragenlijst voor het peilen van behoeften, gebaseerd op de monitorvragen.
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit. Aenean commodo ligula eget dolor. Aenean massa. Cum sociis natoque penatibus.
Lees verder
Hoe peil je de behoeften van mensen met dementie en mantelzorgers?
Iedere twee jaar voert Alzheimer Nederland samen met het Nivel een groot onderzoek uit onder mantelzorgers. Waar lopen zij tegenop in de zorg voor hun naaste? Welke behoeften aan ondersteuning hebben zij? In 2022 deden voor het eerst ook mensen met dementie mee. Hoe gaat het met hen? En wat zijn hun ideeën over betekenisvolle dagactiviteiten?
De resultaten van de Dementiemonitor 2022 zijn overzichtelijk samengevat op de website van Alzheimer Nederland. Er zijn uitgebreide rapporten met infographics over de resultaten onder mantelzorgers en mensen met dementie, plus een speciale rapportage over jonge mensen met dementie. Naast het landelijke rapport zijn er afzonderlijke regionale rapporten voor elke regio waar minstens 30 mantelzorgers een vragenlijst hebben ingevuld.
Gemeenten vinden in de diverse rapportages veel informatie voor hun lokale aanpak. Als extra service hieronder een (printbare) voorbeeld-vragenlijst voor de behoeftepeiling onder mensen met dementie en hun mantelzorgers, waarvoor een selectie is gemaakt uit de vragen in de Dementiemonitor.
Open onderstaande voorbeeld-vragenlijst als PDF en print
Voorbeeld-vragenlijst: ervaringen, wensen en behoeften van mensen met dementie en hun mantelzorgers
1. Voor de mantelzorger:
Welke ondersteuning en zorg hebben u en/of uw naaste de afgelopen 12 maanden ontvangen (naast eventuele ondersteuning, verzorging/verpleging en hulp thuis)?
U kunt meerdere antwoorden aankruisen.
□
Casemanagement, rapportcijfer: …
□
Informatie en voorlichting, rapportcijfer: …
□
Groepsactiviteiten voor mijn naaste (bijvoorbeeld dagopvang, dagbehandeling, ontmoetingscentrum of zorgboerderij), rapportcijfer: …
□
Gespreksgroep of lotgenotencontact voor mijzelf, rapportcijfer: …
□
Ondersteuning van mijn naaste bij vrijwilligerswerk dat hij/zij zelf doet, rapportcijfer: …
2. Voor de mantelzorger:
Welke ondersteuning en zorg is of was het meest noodzakelijk om uw naaste zo lang mogelijk thuis te kunnen laten wonen?
U kunt meerdere antwoorden aankruisen.
□
Casemanagement
□
Informatie en voorlichting
□
Groepsactiviteiten voor mijn naaste (bijvoorbeeld dagopvang, dagbehandeling, ontmoetingscentrum of zorgboerderij)
□
(Individuele) ondersteuning, verzorging/verpleging of opvang
□
Hulp in huis
3. Open vraag voor de mantelzorger:
Wat heeft uw naaste nodig om zo lang mogelijk te kunnen blijven meedoen in de samenleving?
Mijn naaste heeft het volgende nodig: …
4. Voor de persoon met dementie:
Welke activiteiten doet u momenteel eens per week of vaker?
U kunt meerdere antwoorden aankruisen.
□
Ontmoeten van andere mensen (voor een gesprek, kop koffie of spel)
□
Actieve vorm van sport/recreatie
□
Rustige vorm van recreatie (wandelen, fietsen)
□
Vrijwilligerswerk/buurt(huis)werk
□
Deelname aan een club of hobby-groep (ik ben lid sinds ik dementie heb)
□
Deelname aan club of hobby-groep (ik was al lid voordat ik de diagnose dementie kreeg)
□
Met de handen (creatief) bezig zijn (schilderen, knutselen, timmeren, enzovoort)
□
Muziek maken en/of luisteren
□
Anders, namelijk: …
5. Voor de persoon met dementie:
Maakt u gebruik van de volgende zorg of ondersteuning?
U kunt meerdere antwoorden aankruisen.
□
Een casemanager dementie
□
Huishoudelijke hulp
□
Dagactiviteiten
□
Een vrijwilliger/buddy voor activiteiten met z’n tweeën
□
Een gespreksgroep
□
De huisarts
□
Een plek waar ik kan logeren
□
Geen van alle
6. Open vraag voor de persoon met dementie:
Wat heeft u nodig om zo lang mogelijk te kunnen blijven meedoen in de samenleving?
Ik heb het volgende nodig: …
stap
2
Peil behoeften en wensen en inventariseer het aanbod
Gemeenten zeggen meer te willen uitgaan van behoeften van de mensen om wie het gaat. Sluiten in jouw gemeente vraag en aanbod op elkaar aan? Voor een meer vraaggericht aanbod is een behoefteanalyse onmisbaar. Inventariseer eerst de behoeften en wensen van thuiswonende mensen met dementie en hun naasten en breng vervolgens in kaart wat er al is. Vraag mensen met dementie wat ze leuk vinden en graag doen. Willen mensen groepsactiviteiten of is er een voorkeur voor meer individuele activiteiten? Of beide? Willen mensen binnen spelletjes doen of liever samen buiten bewegen? In de ochtend of juist op een andere tijd? Hoeveel begeleiding is er nodig en van wie? Betrek ook de mantelzorgers bij de inventarisatie (zie ook stap 3). Wat hebben zij vooral nodig? Zo kun je bepalen wat je als gemeente te doen staat of wat er misschien anders moet.
- In ‘Op weg naar betere zorg en ondersteuning voor thuiswonende mensen met dementie’ is het eerste onderdeel: inventariseer vraag en aanbod. Weet je hoeveel mensen met dementie gebruik maken van ondersteuning? Hoe tevreden zijn ze? Welke organisaties en aanbieders bieden ondersteuning aan mensen met dementie? De beleidshulp bevat tools en geeft suggesties.
- Vilans heeft een handig hulpmiddel – een werkblad – voor een inventarisatie van de feitelijke situatie, ondersteuningsbehoeften van mantelzorgers en bestaande zorg en ondersteuning.
- Een nieuw hulpmiddel voor beleidsmedewerkers van gemeenten is de ‘Quickscan 'Zinvolle daginvulling voor mensen met dementie’ van Movisie. Een paar checkvragen brengen de stand van zaken in beeld rond de (door)ontwikkeling van betekenisvolle dagactiviteiten.
- Veel bruikbare tips vind je ook in het verslag van een themamiddag van Dementiezorg voor elkaar, op de website van Beter Oud, en in de ggz-standaard ‘Daginvulling en participatie’. En kijk eens in ‘Dagbesteding in ontwikkeling’, een publicatie van Movisie.
stap
3
Vergeet de mantelzorgers niet
Het is de taak van gemeenten om mensen met dementie de juiste zorg en ondersteuning te bieden. Dit is geregeld in de Wet maatschappelijk ondersteuning (Wmo). Maar ook de mantelzorgers hebben zorg en ondersteuning nodig. In onderzoek zegt 16 procent van de mantelzorgers te zorgen voor een naaste met dementie, MantelzorgNL biedt een doorrekening van het aantal mantelzorgers per gemeente. En iedere twee jaar voert Alzheimer Nederland samen met het Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg (Nivel) een groot onderzoek uit onder mantelzorgers: de Dementiemonitor Mantelzorg. Uit de editie van 2022 blijkt dat de belasting mantelzorgers van mensen met dementie onveranderd hoog is. 53% voelt zich tamelijk, zeer zwaar belast of overbelast. 62% vindt werk of andere activiteiten moeilijk te combineren met de mantelzorg. In 2020 was dit cijfer nog 54%. Zeker wat betreft voorlichting en dagactiviteiten is er een belangrijke rol voor gemeenten. Schakel daarbij naast mensen met dementie zeker ook mantelzorgers in; hun ervaringskennis is veel waard.
- Mantelzorgers zijn vaak overbelast en hebben ondersteuning vanuit de gemeente nodig om het vol te houden. Faciliteer respijtzorg, ontmoetingsplekken, informatie en lotgenotencontact en informeer mantelzorgers daar actief over. Dit is een van de vijf punten uit de Focusbrief voor gemeenten 2022.
- De ‘Handreiking voor adviesraden van gemeenten over mantelzorg’ van Movisie geeft onder andere antwoord op de vraag hoe je als gemeente mantelzorgers in de thuissituatie ondersteunt. De handreiking linkt door naar de ‘Zorgladder Mantelzorg’ van VWS, MantelzorgNL en VNG.
- Mantelzorgers weten als geen ander wat de wensen en behoeften van hun naasten zijn. Op de website van Vilans is veel nuttige informatie over het betrekken van mantelzorgers te vinden. Het platform dementie.nl, voor en door mantelzorgers van mensen met dementie, biedt praktische informatie en de optie om vragen te stellen aan experts.
Extra: positief communiceren over dagactiviteiten
Uit het ‘Behoeftenonderzoek dementiehuizen in de buurt’ van Alzheimer Nederland blijkt dat mensen soms niet naar een dagactiviteit willen omdat ze een negatieve associatie hebben bij het woord ‘dagbesteding’. Hoe ga je hiermee om in de communicatie?
Lees verder
Extra: positief communiceren over dagactiviteiten
In het ‘Behoeftenonderzoek dementiehuizen in de buurt’ (uitgevoerd door MarketResponse, februari 2022) staan ervaringen en ideeën van mensen met dementie, naasten, casemanagers en andere professionals. Mensen met dementie willen ‘erbij blijven horen’, maar noemen ontmoetingsplekken daarbij meestal niet spontaan. Deze plekken zijn vaak niet bekend. Ook kleurt het negatieve imago van dagbesteding het beeld. Houd hier rekening mee in je communicatie. Een paar suggesties uit het rapport:
•
Richt je communicatie op drie groepen: mensen met dementie, mantelzorgers (zij nemen vaak de beslissing en kunnen hun naaste een duwtje in de rug geven) en casemanagers (vanwege hun informerende en stimulerende rol)
•
Leg in de communicatie de nadruk op:
-
Het positieve effect voor mensen met dementie (vooral: langer stabiel blijven).
-
Het positieve effect voor mantelzorgers (je naaste wordt er blij van en jij hebt even ruimte voor jezelf).
-
Het informele, vrije karakter: niets hoeft, je bepaalt zelf wat je doet, en er is voor elk wat wils.
-
Activiteiten zijn een manier om voor jezelf te zorgen; je prikkelt je brein.
•
Blijf in de communicatie weg van:
-
Het thema dementie: het is juist de bedoeling dementie even te ‘vergeten’.
-
Dat het prettig zou zijn lotgenoten te ontmoeten (het is wel waar, maar mensen met dementie willen het vooral prettig hebben, niet per se ‘lotgenoten’ opzoeken).
•
Benadruk richting casemanagers het volgende:
-
Stimuleer dat mensen met dementie de eerste keer samen met hun mantelzorger gaan. Een positieve ervaring betekent vaak dat ze na aanvankelijke aarzelingen toch terugkeren.
-
Mantelzorgers voelen zich nogal eens schuldig als ze hun naaste ‘wegbrengen’. Vertel dat veel mantelzorgers goede ervaringen hebben omdat hun naaste er blij van wordt. En dat het belangrijk is om ook goed voor jezelf te zorgen.
stap
4
Ontwikkel je visie op een vraaggericht aanbod
De impact van dementie is groot. Mensen krijgen moeite met hun dagelijkse handelingen. Relaties en sociale contacten komen onder de druk te staan. Dit alles heeft ook invloed op hoe mensen met elkaar samenleven in dorp, buurt of wijk. Voor een goede ondersteuning is het belangrijk uit te gaan van wensen en behoeften van mensen met dementie en hun naasten. Je bent er dus niet met het in kaart brengen van bestaand aanbod. Ontwikkel samen een visie over wat de gemeente en haar partners verstaan onder vraaggerichte ondersteuning, met wie je samenwerkt en aan welke doelen je met elkaar werkt. Een visie biedt een eenduidig verhaal over wat er nodig is en wat je samen wilt bereiken.
- Het initiatief Samen Dementievriendelijk richt zich op de beweging naar dementievriendelijke gemeenten. Zo’n gemeente zet zich actief in om mensen met dementie en hun mantelzorgers zo lang mogelijk mee te laten doen in de samenleving. Kijk voor informatie over ‘inclusief beleid’ ook op de VNG-pagina’s ‘Maatschappelijke ondersteuning en zorg’.
- Onderzoek van Movisie laat zien dat gemeenten de behoeften van mensen met dementie zelf (en hun naasten) als uitgangspunt willen zien, maar dat zij toch nog vaak uitgaan van het bestaande aanbod. Het rapport biedt veel bruikbare inzichten om meer vraaggericht te gaan werken. Concrete ervaringen zijn nader uitgewerkt in een vervolgonderzoek van Movisie.
- Belangrijk voor visieontwikkeling is het aansluiten op de hernieuwde Zorgstandaard Dementie 2020. Daarin staat hoe (lokale) partners een goed onderbouwd aanbod kunnen realiseren, dat aansluit op wensen en behoeften van mensen met dementie en hun naasten. Zodat op tijd passende activiteiten en ondersteuning mogelijk zijn. Laat je ook inspireren door de rapporten vanuit het Alzheimer Nederland-panel.
stap
5
Zorg voor een gevarieerd aanbod en sluit aan bij wat werkt
In de praktijk bieden vooral zorg- en welzijnsorganisaties dagactiviteiten aan. In de helft van de gemeenten zijn er ook buurt- of burgerinitiatieven. Nog niet zo vaak doen sportverenigingen, culturele en religieuze instellingen mee, terwijl zij heel goed een rol kunnen spelen bij laagdrempelige voorzieningen. Kansrijk is het verbinden van bestaand aanbod en het beter benutten van voorzieningen die goed werken. Veel gemeenten zetten in op het verruimen van aanbod, zodat het beter past bij behoeften en wensen van mensen met dementie en hun naasten. Bijvoorbeeld door extra aandacht te geven aan doe- en belevingsgerichte activiteiten. De gemeente kan zorgen voor variatie in het aanbod van activiteiten en lokale initiatieven stimuleren.
- Zorg voor een samenspel tussen formele en informele zorg- en welzijnsorganisaties. Breng in kaart wie iets doet, bijvoorbeeld met behulp van deze tool van Movisie. Laat je ondersteunen door de regionale afdeling van Alzheimer Nederland en het regionale netwerk dementie.
- Maak gebruik van effectieve interventies, zoals DemenTalent, ontmoetingscentra, Odensehuizen, zorgboerderijen en Alzheimer Cafés of Alzheimer Theehuizen en de Onvergetelijke Kookclubs. Kijk voor goede voorbeelden verderop in deze inspiratiewijzer. Ga zelf regelmatig langs op ontmoetingsplekken en luister naar ervaringen van mensen met dementie en hun naasten. Waaraan hebben zij behoefte en wat missen ze nog?
INSPIRATIE - Alzheimercafé Meppel
Alzheimercafé voor ontmoeting en informatie
Nederland heeft verspreid over het land vele Alzheimercafés waar mensen met dementie en hun naasten terecht kunnen voor gezelligheid en informatie. Een van die cafés zit in hartje Meppel. Coördinator daar is Anneke Zonneveld.
Anneke Zonneveld was net met de vut toen ze hoorde dat begin 2007 in Meppel een Alzheimercafé werd opgestart, een breed gedragen initiatief (zie de informatie onderaan dit artikel). Zonneveld wilde daar graag aan meebouwen na een werkzaam leven in diverse verzorgingshuizen, waar ze veel te maken had gehad met mensen met dementie. Vanaf het prille begin is ze de coördinator van het Alzheimercafé in de Plataan, het Cultureel Centrum Meppel. ‘Eens per maand organiseren we een informatiebijeenkomst met telkens een ander onderwerp en een andere spreker. Gemiddeld komen hier 25 tot 45 bezoekers, van wie vier tot vijf mensen met dementie. De anderen zijn vooral vrienden en familieleden.’
Ontspannen sfeer
Zonneveld vertelt dat het om zeer gevarieerde onderwerpen gaat die ook worden aangepast aan de tijdgeest. ‘In de beginjaren hadden we een vast aantal thema’s die jaarlijks terugkwamen. Dat draaiboek hebben we inmiddels geactualiseerd. Zo was voorheen het bespreken van het levenseinde een taboe. Daar praten we tegenwoordig wel over.’ Als greep uit de vele onderwerpen noemt de coördinator er nog een aantal. Zo vertelt een notaris wat er allemaal geregeld kan en moet worden, komt de rol van de huisarts en de casemanager ter sprake voor de mensen met dementie en hun partner en licht een psycholoog het verschil toe tussen vergeetachtigheid en dementie. Zonneveld: ‘De sfeer is altijd ontspannen. Na afloop vraag ik telkens hoe de aanwezigen de avond hebben ervaren. Wat ik dan hoor, is dat ze het prettig vinden om persoonlijk vragen te kunnen stellen aan professionals en in de pauze met lotgenoten te kunnen praten.’
‘Mensen vinden het prettig om persoonlijk vragen te stellen aan professionals en met lotgenoten te praten’
Werkgroep onontbeerlijk
Om een Alzheimercafé goed te laten functioneren, is volgens Zonneveld het opzetten van een werkgroep onontbeerlijk. In Meppel zitten naast haar als coördinator ook mensen van zorg en welzijn, casemanagers en een psycholoog in de werkgroep. ‘Samen bespreken we telkens welke onderwerpen we gaan aankaarten. Tijdens corona moesten we het kleinschalig organiseren. We nodigden per keer twee tot drie echtparen uit, waarvan een partner dementie heeft. We vroegen dan waar ze tegenaan liepen en of er sprake was van vereenzaming door corona. Een belangrijk, actueel thema.’
Informatie
Meer weten? Mail of bel dan met Anneke Zonneveld: a.zonneveld@alzheimervrijwilligers.nl of (06) 14 92 56 36. Bekijk ook een eerder interview met de coördinator op RTV Meppel. Initiatiefnemers in Meppel waren Alzheimer Nederland, Welzijn-MensenWerk, zorg- en welzijnsorganisatie Icare en Zorggroep Noorderboog.
‘Mensen met dementie komen los op zo’n avond’
Arie Zwolle (64),
heeft beginnende dementie en werkt in het Alzheimercafé in Meppel
‘Het Alzheimercafé is een mooi initiatief. Mijn vrouw gaat vrijwel altijd mee. Voor ons is het telkens een zinvolle avond waar we veel informatie opdoen en ook met lotgenoten kunnen praten. Zelf ben ik heel open over dementie. Dat geldt lang niet voor iedereen die deze ziekte heeft. Wel merk ik dat ze op zo’n avond loskomen. Voor mij is het extra leuk dat ik tijdens die bijeenkomsten ook koffie en thee rondbreng. Ik heb mijn leven lang in de horeca gewerkt. Dat kwam een keer tijdens een gesprek met coördinator Anneke Zonneveld ter sprake. Zij vroeg of ik dit wilde gaan doen. Heel graag natuurlijk.’
- Geef intussen zeker de ruimte aan buurt- of burgerinitiatieven. Stimuleer en faciliteer burgers, bedrijven en organisaties om zich actief in te zetten voor een dementievriendelijke samenleving. Alzheimer Nederland presenteert op haar website een mooie verzameling initiatieven.
stap
6
Maak dementie in de samenleving bespreekbaar
Veel mensen realiseren zich niet hoe groot de impact van dementie is. Het is dus – los van wat je organiseert rond ontmoetingsmogelijkheden en zinvolle dagactiviteiten – belangrijk om dementie binnen de lokale gemeenschap bespreekbaar te maken. Zorg bijvoorbeeld voor goede publieksvoorlichting over dit thema en verwijs burgers naar de juiste instanties. Wat goed werkt zijn bijeenkomsten en activiteiten waarbij mensen met dementie in contact komen met andere inwoners van je gemeente. Door organisaties en verenigingen te stimuleren zich open te stellen voor mensen met dementie, kunnen zij en hun naasten langer mee blijven doen en maak je de gemeente inclusief.
- Bied inwoners, vrijwilligers en professionals op locatie (gratis) trainingen van Alzheimer Nederland aan voor het herkennen van en omgaan met dementie. Zo ontstaat er een gemeenschap waarin iedereen dementie accepteert; van bakker en buurman tot sportclub en wijkagent.
- Vergroot ook de kennis over (het herkennen van en omgaan met) mensen met dementie binnen het gemeentehuis. Er zijn speciale online trainingen voor het contact met burgers en telefonische klantcontacten.
- Zorg voor voldoende voorlichtingsmateriaal over dementie én over activiteiten in gemeentehuis, bibliotheek, buurt- en dorpshuizen en andere openbare plekken. Besteed daarbij ook aandacht aan informatiemateriaal voor mensen met lage gezondheidsvaardigheden en laaggeletterden.
stap
7
Kies voor planmatige en duurzame aanpak
Goede dementiezorg en -ondersteuning – inclusief het bieden van ontmoetingsmogelijkheden en dagactiviteiten – vindt in de praktijk plaats. Bij het realiseren van lokaal beleid op dit terrein komen veel aspecten om de hoek kijken: inkoop, kwaliteit, uitwisseling, samenhang. De gemeente heeft een spilfunctie om samen met de partners in het netwerk te monitoren: doen we het juiste met elkaar? Zeker met het oog op een goede continuïteit is het belangrijk de verbetering van het aanbod aan dagactiviteiten voor mensen met dementie systematisch en planmatig aan te pakken. Houd dus steeds de vinger aan de pols, vanaf de eerste ideeënontwikkeling tot en met de evaluatie en bijsturing.
- Gebruik voor je plannen en de concrete uitwerking daarvan de ‘Beleidshulp Dementie voor Gemeenten; Op weg naar betere zorg en ondersteuning voor thuiswonende mensen met dementie’. Dit document van Movisie en Vilans biedt praktische tips, inspirerende voorbeelden en tools.
- Besteed expliciet aandacht aan een goede monitoring en evaluatie. In de beleidshulp staan veel tips en tricks om onderdelen van je dementiebeleid en activiteiten te monitoren en te evalueren. Meten is zinvol als je er met elkaar van leert. Klik in de beleidshulp op de knop ‘Monitoring en evaluatie’.
- Blijf investeren in bestuurlijke aandacht voor het thema dementie, volg de ontwikkelingen in de praktijk op de voet en stuur zo nodig bij. Maak activiteiten en de mogelijkheden voor ondersteuning bij dementie voortdurend zichtbaar. En laat je ondersteunen door de regionale afdeling of het landelijke bureau van Alzheimer Nederland. Doe bijvoorbeeld de Dementiescan.
Enkele vragen voor de gemeente (gebaseerd op de Dementiescan)
- Welke initiatieven voor dagactiviteiten en ontmoetingsplekken zijn er binnen de gemeente?
- Zijn er algemene activiteiten/clubs waaraan mensen met dementie kunnen deelnemen zonder indicatie?
- Er is voldoende en goed vervoer beschikbaar van en naar dagactiviteiten en ontmoetingsplekken?
- Zijn er vrijwilligers beschikbaar die kunnen helpen bij activiteiten bij mensen met dementie thuis?
Lees voor meer informatie over de Dementiescan het hoofdstuk verderop in deze inspiratiewijzer.
Over dit stappenplan
Dit stappenplan is niet het ultieme recept voor het opzetten of verder verbeteren van het aanbod van ontmoetingsmogelijkheden en betekenisvolle dagactiviteiten in jouw gemeente. Kies eruit wat in jullie situatie relevant is en maak desgewenst ook gerust een hinkstapsprong. Het stappenplan is bedoeld als overzicht van een aantal belangrijke elementen van een aanpak die aansluit bij de wensen en behoeften van mensen met dementie en hun naasten. Kijk vooral op de websites en in de documenten waar we in het stappenplan naar hebben gelinkt. Daar is nog veel meer informatie te vinden waarmee je als gemeente verder kunt. Voor het stappenplan is onder meer gebruik gemaakt van de volgende bronnen:
- Het rapport ‘Zinvolle dagactiviteiten in gemeenten voor mensen met dementie’ van Movisie, kennis en aanpak van sociale vraagstukken.
- Het vervolgonderzoek in de praktijk ‘Vergeet ons niet: gemeentelijk ontwikkeltraject versterking aanbod dagactiviteiten voor thuiswonende mensen met dementie’ van Movisie.
- Diverse pagina’s op de website van Samen dementievriendelijk, een initiatief van Alzheimer Nederland en het ministerie van VWS.
- Diverse webpagina’s en documenten van Alzheimer Nederland, waaronder de rapportages vanuit de Dementiemonitor Mantelzorg 2022.
- Informatie op ontmoetingscentradementie.nl. Bijvoorbeeld de ‘Handreiking Werken met vrijwilligers met dementie’. Er is ook een speciaal YouTube-kanaal.
- Kennis van de website van het verbeterprogramma ‘Dementiezorg voor Elkaar’ van Movisie, Nivel, Pharos, Trimbos-instituut en Vilans.
- De ‘Beleidshulp Dementie voor Gemeenten; Op weg naar betere zorg en ondersteuning voor thuiswonende mensen met dementie’ van Movisie en Vilans, in opdracht van het Deltaplan Dementie.
- De Dementiescan, een tool van Alzheimer Nederland om het dementiebeleid in kaart te brengen in een gesprek met collega’s en vrijwilligers.